TO AYΡΙΟ ΤΩΝ ΕΘΝΩΝ

Γράφει ο Ιωάννης Παρασκευουλάκος, Δικηγόρος, Μέλος της γραμματείας της ΜΚΟ ΣΟΛΩΝ
w w w . s o l o n . o r g . g r

«Να ζήσεις σε ενδιαφέρουσες εποχές»
Κινέζικη ευχή - παροιμία

Δεν είμαι σίγουρος αν η παραπάνω
παροιμία συνιστούσε ευχή ή κατά-
ρα όταν την έλεγαν οι Κινέζοι. Η
γνώμη μου είναι ότι: α) ζούμε όντως σε
ενδιαφέρουσες εποχές, χωρίς η παρατήρη-
ση να αφορά ειδικά την Ελλάδα και β) δεν
μπορούμε παρά να αντιμετωπίζουμε αυτό το
δεδομένο υπό την θετική του προοπτική.
Δεν υπάρχει καλύτερος παιδαγωγός από
τις δυσκολίες και τις κρίσεις. Οι άνοστες
εποχές των ήρεμων νερών χρησιμεύουν
ως υπναγωγά: ναρκώνουν την συνείδηση
και παραλύουν την λογική και την προβλε-
πτικότητα.
Στην ώρα της κρίσης ο άνθρωπος απογυ-
μνώνεται ριζικά από το περιττό και το επου-
σιώδες και στρέφεται στις (ανεπίγνωστες
πολλές φορές) αρετές του, που θα του προ-
σφέρουν το διέξοδο. Σκόπιμα δεν χρησιμο-
ποιώ τη λέξη «ικανότητες» γιατί η λέξη είναι
ηθικά αμφίσημη, όπως αναλύω πιο κάτω
στο 2ο από τα δύο προβλήματα.
Θεωρώ δηλαδή, ότι δύο κυρίως προβλή-
ματα αναφύονται εδώ: το πρώτο είναι ότι οι
αρετές που ξεπροβάλλουν από την αφάνεια
και σώζουν, δεν έχουν διάρκεια, δεν σταθε-
ροποιούνται και δεν γίνονται μόνιμο τμήμα
του ηθικού μας εξοπλισμού.
Το δεύτερο, ότι η διέξοδος δεν είναι πάντα
προϊόν θετικών διεργασιών, δηλαδή δεν γί-
νεται με επίκληση στις ηθικές δυνατότητές
μας, αλλά συχνότερα ή σχεδόν πάντα με
την επιστράτευση της πρώτης επιλογής και
δυνατότητας που μας προβάλλει ως εφικτή
και αποτελεσματική και τέτοια είναι συνήθως
η πιο εμπεδωμένη και γνωστή μας. Συνή-
θως επίσης, η πιο γνωστή από τις δυνατό-
τητές μας είναι αυτή που μας οδήγησε στην
κρίση, η οποία ουδέποτε πέφτει από τον ου-
ρανό αλλά πάντα είναι αποτέλεσμα συγκε-
κριμένων ενεργειών ή παραλείψεών μας.
Σε τέτοιες περιπτώσεις, η κρίση κατά την
γνώμη μου επανέρχεται αργά ή γρήγορα,
πιο πολύπλοκη, πιο σύνθετη και θα απαιτήσει
κάποια στιγμή κάθε ικμάδα δυνάμεως, απλά
και μόνο για την επιβίωση…
...
3. Μερικά βασικά προαπαιτούμενα, που τα
παραθέτω ως κανόνες επιβίωσης και όχι
ως κανόνες μεγαλουργήματος.
α. Υπάρχει χώρος για όλους (άτομα και
έθνη) με το μέγιστο του εαυτού τους. Η
αληθινή ιδιοσυχνότητα, το αληθινό ταλέντο
δεν συγκρούεται με το διπλανό του, αλλά
αυτό ακριβώς χρειάζεται για να συνυπάρξει
ομαλά η εαυτότητα, ο αληθινός ρόλος μέσα
στον κόσμο. Ο Εαυτός δεν πασχίζει για
lebensraum (ζωτικό χώρο), γιατί ο διπλανός
Εαυτός δεν τον συμπιέζει ούτε τον εκτοπίζει
ούτε τον υποτάσσει, γιατί ακριβώς ο διπλα-
νός Εαυτός και οι άλλοι Εαυτοί είναι μέρος
του ίδιου του Εαυτού του και της Ελευθερίας
του. Η τρέχουσα αντίληψη περί εαυτότητας,
αντλημένη από τα κριτήρια της σωματικό-
τητας και της συμπεριφοράς ομάδων και
εθνών, που αντιλαμβάνεται τον εαυτό μόνο
ως υφιστάμενο σε αποκλειστικό χώρο,
που απειλείται από τις γειτνιάζουσες όμοι-
ες σωματικότητες, θα πρέπει να παρέλθει,
αντικαθιστάμενη από την νέα αίσθηση του
εαυτού που όχι μόνο συνυπάρχει σε χώρο
και χρόνο με τους άλλους εαυτούς, αλλά
ακριβώς από αυτή την συνύπαρξη αντλεί με-
γάλο μέρος της ίδιας του της οντότητας και
αλληλοεμπλουτίζεται.
Όπως για τα άτομα έτσι και για τα έθνη
υπάρχει όντως αυτό που αποτελεί ιδιαίτε-
ρη ταυτότητα, ιδιοσυγκρασία. Η πλάνη πως
τα κράτη-έθνη είναι μόνο συσσωματώσεις
συμφερόντων και κατά συνέπεια μόνο η
επιδίωξη αυτών των συμφερόντων, περισ-
σότερο ή λιγότερο επιτυχημένα, μπορεί να
τα αφορά, υπήρξε μια υπεραπλουστευτική
αφαίρεση, που καθόλου δεν μας έκανε κα-
λύτερους, αφού αφαίρεσε την έννοια του
προτύπου από το λεξιλόγιο (ή, όπως είναι
της μόδας, την «ατζέντα») των εθνών. Και
χωρίς πρότυπο η εξέλιξη και η βελτίωση κα-
θίστανται αδιανόητες.
β. Κύριο ζήτημα είναι κάτι που δεν σχετί-
ζεται άμεσα με τα ίδια τα έθνη: εννοώ τους
φορείς σύλληψης και έκφρασης σε πραγμα-
τικό χρόνο και όχι σαν ιστορική ανασκόπηση
(που είναι το συνηθέστερο) των όρων και των
προαπαιτούμενων του νέου, κι’ αυτοί δεν εί-
ναι προς το παρόν (και για ένα πολύ μακρι-
νό μέλλον ακόμα) τα έθνη, αλλά άτομα και
ομάδες που διαθέτουν ένα συνδυασμό, μιας
σχεδόν «σωματικής» αίσθησης του «τώρα»
και των προβλημάτων του, μιας επαρκούς
ιστορικής γνώσης, αληθινά καλής θέλησης
και ανοιχτών οριζόντων, και ικανότητα ορα-
ματισμού του μέλλοντος, που δεν πρέπει
να το θεωρούμε επέκταση του ανεπαρκούς
Δεν υπάρχει μέσον πρόλη-
«τώρα» αλλά ένα ευδαίμον ξάφνιασμα των
ανεπίγνωστων δυνατοτήτων μας για «επί γης
ειρήνη εν ανθρώποις ευδοκία», πάντα συνδε-
δεμένο με μια στέρεα λογική.
γ. Απαραίτητο συστατικό του μέλλοντος, αν
πρόκειται να είναι μέλλον επιβίωσης, είναι
η αποκατάσταση της λογικής σαν ρυθμιστι-
κού παράγοντα συμπεριφορών ανθρώπων
και εθνών, εκεί που τώρα πρυτανεύει η επι-
θυμία και η αυθαίρετη σκέψη, που υπηρετεί
την επιθυμία. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί αν
καλλιεργήσουμε τη συνήθεια του στοχασμού
και την ικανότητα να μπαίνουμε στη θέση
του «άλλου», όποιος κι’ αν είναι αυτός, όσο
μισητός κι’ αν είναι, όσο και αδιανόητο αν
μας φαίνεται στην αρχή αυτό. Η παραπάνω
διαδικασία δεν είναι παρά η αναπνοή του
νου, που χωρίς αυτή, όπως και κάθε τι ζω-
ντανό, δεν ζει.
Ας μη ξεχνάμε πως οι αυτονόητες αλή-
θειες μας συχνά δεν είναι παρά καλλιεργη-
μένες αυταπάτες, που μεταβιβάζονται από
γενιά σε γενιά χωρίς σταματημό και χωρίς
αναθεώρηση. Ας δώσουμε στις αποφάσεις
μας άλλη μιαν ευκαιρία, τουλάχιστον εκεί
που υπάρχει το περιθώριο χρόνου. Η μάχη
που κρίνει το μέλλον μας θα αφορά τη σύ-
γκρουση μεταξύ όσων η Λογική και η Δι-
καιοσύνη μας μάς λένε, με όσα επιτάσσει
η δύναμη και τα συμφέροντά μας. Και οι
δύο σκοπιές είναι δικές μας. Και τα δύο
στοιχεία συνυπάρχουν μέσα μας. Πρόκειται
για μια μάχη στο εσωτερικό του ανθρώπου.
4. Ως επίλογος. Τι αφέλεια! Νομίσαμε
πως με γιορτές και τελετουργίες θα ξορκί-
ζαμε το θηρίο της χωριστικότητας, και αυτό
γέλαγε και με κάθε φιέστα μας γινόταν πιο
δυνατό και προετοιμαζόταν για την επόμε-
νη επίθεση, έχοντας διδαχθεί από τα λάθη
του και τις ήττες του. Δεν γνωρίζει τίποτα
από το μέλλον και την ευστροφία του αν-
θρώπινου πνεύματος, αλλά γνωρίζει καλά
τα λάθη του και μαθαίνει από το παρελθόν,
ενώ εμείς όχι, αν και αυτό θα ήταν το πιο
εύκολο. Τα ευχολόγια τα περιγελά και, όταν
οι διανοητικές κορώνες μας κοπάσουν και
θα έχουμε γίνει ακόμα πιο αδύνατοι από
το κουτσομπολιό και τις δοκησισοφίες, θα
επιτεθεί ξανά.
Δεν υπάρχει μέσον πρόληψης εναντίον
του θηρίου αυτού παρά η ανθρώπινη δημι-
ουργικότητα και η θυσιαστική επιλογή ως
άτομα, ομάδες και έθνη, ώστε να ξοδευτεί
το κακόβουλο απόθεμα. Αναφέρομαι στο
απόθεμα που δημιουργήθηκε από την προ-
αιώνια παραβατικότητά μας ως είδους και
που διεκδικεί δικαιώματα και αποτυπώνει
την ύπαρξή του στην πολιτική των κρατών
διαχρονικά, στις πεποιθήσεις των απλών
ανθρώπων, σε αμφιλεγόμενες φιλοσοφί-
ες, στην αυταρχική και δεσποτική όψη της
επιστήμης, στην χαώδη τέχνη και πάει λέ-
γοντας. Η βιαιότητα της επίθεσής του μάλ-
λον θα μας ξαφνιάσει. Δυστυχώς η ώρα
της εξηγηματικότητας και της βαθμιαίας
αλλαγής, η εποχή του άπλετου χρόνου, έχει
παρέλθει.